Góry Pieprzowe

Posted on 29 kwietnia, 2017 by Redaktor

Na granicy miasta Sandomierz i gminy Dwikozy Wyżyna Sandomierska stromo schodzi w kierunku doliny Wisły. Jej krawędź stanowią dość strome w porównaniu do innych odcinków Wyżyny Sandomierskiej Góry Pieprzowe. Pod względem morfologicznym i ze względu na podobną budowę geologiczną jest to przedłużenie Gór Świętokrzyskich. Wisła dokonała przecięcia w łupkach kambryjskich pozostawiając za przeciwnym brzegiem odsłonięcie w miejscowości Pączek Gorzycki. Wobec tego morfologicznie ostatnia widoczna struktura Gór Świętokrzyskich zlokalizowana jest po prawej stronie Wisły. Góry Pieprzowe wznoszą się one około 50 metrów nad doliną Wisły, a w najwyższym punkcie osiągają 201 m n. p.m. Ich stoki posiadają orientację południową. Na tychże stokach występują wyłaniające się spod lessu odsłonięcia starszych warstw geologicznych. Rzeźba terenu w górach jest dość zróżnicowana. Występują liczne rynny erozyjne, które z kolei łączą się i przechodzą w rozcięcia erozyjne. Złuszczony łupek tworzy pod owymi rozcięciami żleby. Między systemami rozcięć ostają się lekkie „wybrzuszenia”. W bardzo dobrym stopniu widoczny jest układ skał. Można dostrzec pewien chaos w ich ułożeniu. Często skały ułożone są pionowo, co świadczy o intensywności ruchów górotwórczych w przeszłości.
Wszystkie występujące tam wąwozy są otwarte do doliny Wisły. Dnem jednego
z wąwozów płynie mały strumień uchodzący do jeziora będącego starorzeczem płynącej tam niegdyś rzeki. Cechą charakterystyczną utworów skalnych na zboczach jest niemalże całkowity brak roślinności. Odsłonięcia są praktycznie nagie, w zagłębieniach przy korzystnych warunkach bytuje roślinność kserotermiczna. W odpowiednio wymodelowane bruzdy erozyjne, a najczęściej na wierzchołki żlebów wkracza roślinność drzewiasta np. brzoza, dąb, a niekiedy charakterystyczna dla Gór Pieprzowych wiśnia karłowata. Często występują też gatunki drzew iglastych. Wierzch gór jest całkowicie przykryty lessem, tam też znajdują się bezpośrednio przylegające do krawędzi gór pola uprawne. Również na niektóre stoki zachodzi pokrywa lessowa, one z kolei są porastane przez roślinność stepową. Góry Pieprzowe zyskały miano „największego rosarium Europy”, gdyż ich żleby są schronieniem dla licznych gatunków róż, w tym dla endemita występującego tylko na terenie rezerwatu Gór Pieprzowych i nigdzie indziej – róży Kostrakiewicza.
Warstwy w profilu geologicznym Gór Pieprzowych nie są ułożone jednolicie, a wręcz przeciwnie bardzo silnie sfałdowane, przewrócone i w niektórych miejscach poprzecinane drobnymi uskokami. Dodatkowo określenie ich wzajemnego stosunku utrudnia brak skamieniałości w większości warstw. Na te i inne trudności w badaniu geologii tego obszaru wskazywał Samsonowicz. Wyróżnił on łupki:
a) łupki kwarcowo-mikowe o szaro-żółtawym kolorze łatwo łupiące się na cienkie płytki o równej powierzchni. Tę łupliwość nadaje im duża zawartość miki i jej równoległe ułożenie, co jest efektem działania na nie dużego ciśnienia. Oznacza to, że łupki kwarcowo-mikowe są skałami metamorficznymi i zarazem najstarszymi (ok. 500 mln lat) w kompleksie warstw budujących Góry Pieprzowe. W świetle dostrzec można na powierzchni niektórych płytek drobne punkty, są to ziarenka kwarcu. Te łupki nie zawierają skamieniałości.
b) Łupki ilaste posiadające ciemno-popielaty kolor z jasno-szarą rysą. Zawierają niewiele miki i jej blaszki są nierównomiernie rozmieszczone, dzięki temu skała nie jest łupliwa jak łupek kwarcowo-mikowy.
Wyróżnił także kwarcyty:
a) „kwarcyt” ciemno-szarego koloru składający się z drobnych ziaren kwarcu scementowanych silnie wapnistym lepiszczem. O obecności węglanu wapnia w lepiszczu świadczy wydzielanie dwutlenku węgla w jego reakcji z kwasem solnym. Skała posiada znaczną twardość. Samsonowicz odmówił tej skale miana kwarcytu. Uznał on za najlepszą nazwę dla niej „piaskowiec kwarcowo-wapienny”
b) Jasnoszary kwarcyt, bardzo zbity i twardy. Scementowany jest kwarcowym lepiszczem. Nie dochodzi do reakcji charakterystycznej po podziałaniu HCl, stąd też brak w tej skale węglanu wapnia.
Ze względu na południową ekspozycję stoków i ciemną barwę łupków skały są silnie nagrzewane przez Słońce, co prowadzi do ich termicznego łuszczenia się. Na tak spękane łupki działają opady atmosferyczne i wiatr co prowadzi odpowiednio do wymywania i wywiewania małych okruchów skalnych. Największy wpływ na erozję skał posiada jednak wietrzenie fizyczne powodowane przez rozszerzalność temperaturową wody. Zachodzi szczególnie zimą i wczesną wiosną, kiedy występują ujemne temperatury i częste roztopy. Może mieć ono miejsce w złuszczonych termicznie łupkach, bądź w skałach zacienionych przez roślinność. W drugim przypadku nie powstają okruchy o blaszkowatej formie, ale wskutek rozerwania skały średniej wielkości kamienie. Wietrzenie prowadzi do pojawiania się w skałach rozcięć erozyjnych łączących się z kolei w rynny. Kolejnym czynnikiem erozyjnym, choć mającym mniejszy wpływ na wietrzenie skał jest wietrzenie biologiczne. Skały w zasadzie są pozbawione roślinności, lecz w zagłębieniach bytuje roślinność kserotermiczna, gdzie znajduje miejsce do zaczepienia się. Niekiedy przez skały przebijają się korzenie większych drzew, najczęściej brzozy. W tychże zagłębieniach systemy korzeniowe roślin rozrastając się prowadzą do kruszenia łupków.